Lãnh  đạo là một nghệ thuật. Ví phỏng mọi người bình thường đều có tiềm năng  lãnh đạo ngang nhau, nhưng nếu tiềm năng không được trao đổi và phát  triển thì khó có thể trở thành người lãnh đạo. Những người có khả năng  lãnh đạo thực sự là những người tạo dựng được hoàn cảnh và thời thế. Là  những người tổ chức được đoàn thể, quy tụ được nhiều thành phần hưởng  ứng chủ trương đường lối phục vụ nhân sinh và thực hiện được chương  trình kế hoạch đã định.

Lãnh đạo khác với chỉ huy,  mặc dù kinh nghiệm chỉ huy giúp ích rất nhiều cho vấn đề lãnh đạo. Các  trưởng cơ quan hay đơn vị thường được gọi là chỉ huy trưởng, trưởng cơ  sở… đảm nhiệm vai trò điều hành một đơn vị để phối trí và thực hiện một  số công tác chuyên môn do luật định, nghĩa là những người chỉ huy phải  chu toàn nhiệm vụ trong khuôn khổ quyền hạn và trách nhiệm đã được quy  định…

Nhiều người lấy làm thắc  mắc vì sao trong 47 năm tị nạn, một số người có chức cao quyền trọng  trong xã hội Việt Nam Cộng Hòa, ít thấy xuất hiện để cứu dân độ thế.

Lý do là trong các sinh  hoạt quốc gia, các nhân viên phục vụ trong các ngành dân, quân, cán,  chính thường sống lâu ra lão làng, được bổ nhiệm vào các chức vụ chỉ huy  nếu hội đủ một số tiêu chuẩn do quy lệ ấn định. Các cấp chỉ huy, trưởng  cơ quan có nhiệm vụ và khả năng chuyên môn hạn chế tùy từng ngành riêng  biệt.

Trong kinh nghiệm chỉ huy  đó, có người chỉ có khả năng sinh hoạt trong ngành chuyên môn của mình,  có người có khả năng sinh hoạt trong nhiều lĩnh vực khác nhau.

Những người có khả năng  sinh hoạt trong nhiều lĩnh vực khác nhau, tự học hỏi và thăng tiến có  triển vọng trở thành những người lãnh đạo. Lãnh đạo đòi hỏi sự biến ứng,  đa năng và đa hiệu, thích ứng với hoàn cảnh vô thường của cuộc sống.

Người lãnh đạo khác với  người thường là quyết định của họ sẽ ảnh hưởng đến sự hình thành quyết  định của người khác. Ý kiến của họ giúp được nhiều ngưởi khác thăng tiến  sự hiểu biết. Thái độ xử thế của họ có thể tạo nên thái độ mẫu mực cho  người khác noi theo.

Người lãnh đạo là người có “NHÂN”, thể hiện qua tinh thần hợp tác với các cộng sự viên và người đồng hành để thực hiện lý tưởng. Người lãnh đạo là người có “TRÍ” với nhiều sáng kiến, có đủ khả năng để quyết định những công tác hữu  ích cho đoàn thể, cho cộng đồng, cho nhân quần xã hội.  Là người có “DŨNG” để can đảm thực hiện sáng kiến hữu ích; không lùi bước trước gian nguy thử thách.

Người lãnh đạo là người có  khả năng chấp nhận rủi ro và nguy hiểm. Khi làm việc phải, có thể bị  chống đối một cách phi lý. Người lãnh đạo phải biết quan sát và nhận  xét, phân biệt phải trái để hành động. Người lãnh đạo phải biết tu thân  và phục vụ công lý trong tinh thần cần, kiệm, liêm, chính. “Phú quý bất năng dâm, bần tiện bất năng di, uy vũ bất năng khuất”. Người lãnh đạo biết tiến, thối, chuẩn bị chu đáo, tạo hoàn cảnh thuận lợi: thiên thời, địa lợi, nhân hòa.

Người lãnh đạo là người có  tinh thần trách nhiệm, thực hiện sứ mệnh một cách can trường, không lùi  bước trước thử thách, dèm pha, đàm tiếu miễn là không làm điều trái với  lương tâm.

Người lãnh đạo là người  bảo vệ sự chính đáng và chính danh trong hành động. Thành thực với chính  mình, biết bồi ưu và biết bổ khuyết; biết thực hiện những việc thích  hợp với khả năng của mình; biết sống và hành động theo lý tưởng phục vụ  nhân quần xã hội. “Vì danh bất chính thì ngôn bất thuận và ngôn bất  thuận thì sự chẳng thành.”

Người lãnh đạo là người độ  lượng, có lòng bác ái, từ bi, hĩ xã nói lên lòng nhân đạo, tình yêu  nhân hậu đối với nhân quần xã hội. Đức Khổng Tử thường nói: "Vi thiện giả, Thiên báo chi dĩ phúc. Vi bất thiện giả, Thiên báo chi dĩ họa” làm điều lành thì Trời lấy phúc mà báo cho. Ngược lại, người làm điều chẳng lành thì Trời lấy vạ mà báo cho. Nói khác đi “Thiện ác đáo đầu chung hữu báo”. Do đó, người lãnh đạo tốt luôn luôn nghĩ đến điều thiện “Nhất nhật bất niệm thiện, chư ác giai tự khởi.” Một ngày mà không nghĩ đến điều thiện, thì mọi điều ác tự dấy lên.

Những người có tiềm năng  lãnh đạo, mà có lòng nhân thì tâm thường an lạc. Nhờ sự bình an trong  tâm hồn mà trí tuệ được sáng suốt, minh mẫn, có thể được thư thái. “Hồn  lành trong xác mạnh”. Nhờ sự thư thái về thể xác, minh mẫn về tinh thần,  người lãnh đạo phát kiến được nhiều chương trình, kế hoạch hữu ích cho  nhân quần xã hội, thoát hiểm cho cộng đồng, cho quốc gia dân tộc.

Những đức tính tự nhiên  của người lãnh đạo có thể do bản chất “Thông minh vốn sẵn tính Trời”, tô  bồi bởi sự cố gắng học hỏi, tu luyện: “Văn ôn, võ luyện”. Không có hoa  hồng nào mà không có gai. Không có kết quả nào mà không do sự khổ công  tu luyện.

Muốn trở thành một người  lãnh đạo cần phải can đảm dám từ bỏ tự cao, tự đại, tự mãn, cần phải áp  dụng đức bác ái, từ bi, hỷ xả trong đời sống hàng ngày, để từ bỏ tính  ích kỷ cá nhân. Muốn được vậy, phải luôn luôn học hỏi qua kinh điển,  sách vở, báo chí, dụ ngôn, để hiểu biết lẽ sống của con người, giá trị  của cuộc đời rồi mới hiểu được chân, thiện, mỹ mà tự cải tiến tâm hồn.

Một yếu tố đáng lưu ý của  những nhà lãnh đạo Hiệp Chủng Quốc Hoa Kỳ là những người đã từng đọc  thật nhanh và đọc rất nhiều sách. Theo thống kê, có người đọc 700 chữ  một phút và đọc ít nhất 30 cuốn sách một tháng.? Nếu thế thì chẳng bao  lâu có thể thu tóm “Bốn bồ chữ của thiên hạ về một mối” Cao Bá Quát có  sống lại cũng không địch nổi, dù ông có tự khoe trong thiên hạ có bốn bồ  chữ, ông và gia đình chiếm hết ba bồ, còn lại một bồ cho thiên hạ…!

Lý do rất dễ hiểu là kiến  thức thu thập ở ghế nhà trường, các quân trường, các lớp huấn luyện có  tính cách hạn hẹp và chuyên môn, vài năm sau sẽ bị lỗi thời (obsolete),  nếu không được cập nhật hoá. Do đó, vấn đề tu nghiệp rất quan trọng  trong mọi ngành sinh hoạt hiện nay tại Hoa Kỳ và các quốc gia tân tiến.  Nếu không có tu nghiệp tức là không có tiến bộ, không thu nhận đượckiến  thức mới tức là thoái hoá…

Một số người đóng vai trò  lãnh đạo ở Việt Nam qua Mỹ mai danh ẩn tích vì nhiều lý do. Có thể vì  không cập nhật hoá được kiến thức của mình. Có thể vì đã mệt mỏi muốn  quên đi sự đời; tìm nơi vắng vẻ...

“Ta dại ta tìm nơi vắng vẻ

Người khôn người đến chốn lao xao”

Hoặc vì thích sống với hào  quang của quá khứ, phủ nhận hiện tại, công đâu chuốc lấy sự đời !. Vì  lý do nhân đạo, chúng ta nên tôn trọng ý thích của họ vì “Nhân sinh quý  thích chí”. Không ai có quyền chê trách, bắt buộc người khác làm những  việc mà họ không muốn làm. Vì như vậy chẳng những phi lý mà còn vi hiến  “Involuntary Service”!

Những người có thiện chí  lãnh đạo cần phải trao đổi và cập nhật hoá kiến thức, hiểu biết rộng rãi  về mọi ngành sinh hoạt của quốc gia. Không phải để trở thành chuyên  viên, hiểu biết về một ngành sinh hoạt, mà phải có kiến thức tổng quát  để quản trị, để vạch chính sách chung cho mọi ngành sinh hoạt. Câu nóỉ:  “Một ngày không đọc sách, soi gương tự thẹn, hai ngày không đọc sách,  nói chuyện nhạt nhẽo khó nghe” thật là chí lý.

Ngoài những đức tính tự nhiên đã nêu trên, người lãnh đạo là người có đời sống tinh thần phong phú.

Người lãnh đạo là người  sống với đức tin: Lòng tin chở được núi. Với đức tin mọi việc hữu ích sẽ  được hoàn thành một cách thoải mái. Sống trong đức tin là sống trong sự  cải hóa tâm hồn. Sống đức tin là sống theo gương đấng chí tôn.

Người lãnh đạo sống với hy  vọng: Hy vọng giúp con người biến mộng thành thực. Hy vọng là nguyên  động lực thúc đẩy con người làm việc, đánh tan được sự thất vọng rình  rập cuộc sống. Hy vọng không phải là mơ mộng, mà là mãnh lực thúc đẩy  con người thực hiện được điều mong ước, mộng tưởng của mình. Mặc dầu “Ở  đời lắm nỗi không bằng mộng. Mộng lớn bao nhiêu khổ bấy nhiêu”. Tìm kiến  hạnh phúc trong thương đau.

Người lãnh đạo sống với  tình yêu nhân loại: Tình yêu là hy sinh và phục vụ. Vì tình yêu mới có  thể làm việc một cách vui vẻ, không bao giờ chán nản. “Khi yêu tam tứ  núi cũng trèo, thất bát sông cũng lội, thập ngũ đèo cũng qua”. Yêu là hy  sinh, quên mình để phục vụ cho người khác. Tình yêu sẽ mang lại sinh  lực, nhuệ khí, tăng cường các đức tính tốt của con người, vì yêu là muốn  đem lại sự tốt đẹp cho tha nhân. Có những người bôn ba hải ngoại, chân  chạy không bén đất, vì nhiệt tình phục vụ nhân quần xã hội. Bất cứ công  việc gì thực hiện cho tha nhân mà không dựa trên tình yêu thì việc đó  không có sự hữu ích và thiếu giá trị tinh thần. Cách cho hơn của cho là  vậy! Vua Trần Nhân Tông thấy dân đói khổ đã nói với quần thần: “Trẩm  thương dân như thương con trẩm” chứng tỏ lòng nhân của một vị anh quân.  Nhiều nhà cách mạng đã hy sinh cho cuộc đời để phục vụ cho lý tưởng quốc  gia dân tộc.

Người lãnh đạo là người  biết khiêm nhường. Khiêm nhường là biết mình, là nhân nhượng, không so  sánh mình với kẻ khác để tự ty mặc cảm hay để tự cao, tự đại, tự mãn.  Khiêm nhường là phục thiện, biết nghe điều phải, biết học điều hay, biết  làm điều tốt. ” Bất sỉ hạ vấn”. Khiêm nhường không có nghĩa tự xem mình  thấp kém hơn kẻ khác, hay tự ti mặc cảm. Tự ti mặc cảm không phải là  khiêm nhường mà là mất tự trọng, tự tín (loss of self esteem).

Khiêm nhường là đức tính  phát xuất từ sự hiểu biết về sự hữu hạn của đời người, của trí tuệ, của  khả năng cá nhân. Sự khiêm nhường phát xuất từ sự nhận định được rằng,  tha nhân, dù xuất hiện như thế nào chăng nữa, vẫn là những cá nhân đặc  thù, có những khuyết điểm nên tránh và những ưu điểm nên theo.

Sự khiêm nhường sẽ cho ta  thời gian và sự bình tỉnh để can đảm nhận được giá trị của người khác,  mà những người tự cao, tự đại, tự mãn, kiêu căng, không đủ bình tĩnh và  lý trí để ghi nhận ưu điểm của người khác để tự cải tiến bản thân mình.  Tính khiêm nhường nuôi dưỡng các đức tính khác và mở đường cho con người  tự thăng tiến và được tôn trọng.

Thế thì các đức tính của người lãnh đạo chung quy vẫn nằm trong ngũ thường: Nhân, Nghĩa, Lễ, Trí, Tín.

* Nhân: Người lãnh đạo là người có lòng nhân, nhận lãnh trách nhiệm để phục vụ nhân quần xã hội.

* Nghĩa; người lãnh đạo là  người có lý tưởng phục vụ cộng đồng, xã hội, quốc gia, việc phải dù nhỏ  cũng phải làm và việc quấy dù có chết cũng không làm.

* Lễ: Người lãnh đạo biết kính trọng tha nhân, những người mà mình xem là đối tượng để phục vụ.

* Trí: Người lãnh đạo là  người sáng suốt, khôn ngoan, nhờ kiến thức tổng quát rộng rãi do công  lao cá nhân chịu khó học hỏi để có đủ khả năng quyết định sáng suốt.  “Bất sỉ hạ vấn”, học hỏi người dưới quyền không lấy làm thẹn.

* Tín: Người lãnh đạo là  người tạo được lòng tin của tha nhân bằng lời nói và hành động. "Nhân  bất tín vô lập”, người không có chữ tín, không thể đứng vững được. “Tín  vi nhân chi bảo”, được sự tin tưởng là bảo vật của nhân thế.

Người lãnh đạo là người  “Tiên thiên hạ chi ưu nhi ưu, hậu thiên hạ chi lạc nhi lạc”. Khổ trước  cái khổ của thiên hạ và vui sau cái vui của mọi người.

Người lãnh đạo thay vì  thoái thác, trùm chăn, lẫn trốn thế nhân, thường xuất hiện như một tấm  gương sáng, cải hóa thế nhân bằng một đời sống chí tình, chí nghĩa, “Lấy  nhân nghĩa thắng hung tàn, đem chí nhân thay cho cường bạo”.

Người lãnh đạo là người  biết quên mình để phục vụ lẽ phải, mọi hành động đều hướng đến Chân,  Thiện, Mỹ. Người lãnh đạo là người nhập thế, biết sử dụng tài năng của  mình để nhận lãnh trách nhiệm và để phục vụ tha nhân.

Luận đến đây, mỗi người  chúng ta tự xét mình có phải là người lãnh đạo hay không? Tùy hoàn cảnh  và phạm vi sinh hoạt, mỗi người có thể trở thành người lãnh đạo đoàn  thể, cộng đồng, xã hội, quốc gia. Người lãnh đạo phải am hiểu kiến thức  của thế trần, trang bị cho mình tinh thần lương thiện, vương đạo và lý  tưởng phục vụ tha nhân.

Giữa vấn đề sinh hoạt đơn  thương độc mã và sinh hoạt tập thể, thì sinh hoạt tập thể là một môi  trường đào tạo các nhân vật lãnh đạo. Có sinh hoạt tập thể thì mới biết  được ưu và khuyết điểm, mới trao đổi tư tưởng và tự học để tiến bộ.  Nhưng cũng nên lưu ý là đoàn thể phải có khả năng sinh hoạt rộng rãi,  phát triển hội viên và sinh hoạt cả nội bộ lẫn sinh hoạt ngoại vi, cộng  đồng, xã hội mới có thể đem tinh thần phục vụ đến cho nhân thế.

Một đoàn thể đóng kín là  một đoàn thể chẳng bao lâu sẽ bị mai một và héo tàn “A group closed upon  itself will soon wither and die” dù đoàn thể đó là ái hữu, xã hội, tôn  giáo hay chính trị.

Người lãnh đạo không chỉ  phát triển đoàn thể cho mình, hay đoàn thể nào có mình là đủ, mà phải  tạo cơ hội cho người khác tham gia đoàn thể, để có cơ hội phát triển,  đồng tiến xã hội. Người lãnh đạo là người có tinh thần thông hiệp phong  phú, biết kỹ thuật kết hợp, đoàn kết để tạo thành sức mạnh nhằm xây dựng  nhân quần xã hội ngày càng thêm tốt đẹp về tình cũng như về lý.

Tình:

Mục đích của đoàn thể nhằm  phục vụ các nhu cầu thiết yếu của tha nhân theo hệ cấp nhu cầu (Abraham  Maslow):(1) Nhu cầu căn bản sinh vật lý (physiological needs) như đói  ăn, khát uống; (2) Nhu cầu được sinh sống an toàn (security needs) không  bị đe dọa bởi bất cứ nguyên nhân nào, sống an cư, lạc nghiệp; (3) Nhu  cầu được sống hội nhập, (social needs) người là sinh vật xã hội, sống  thành tập thể, hội nhóm, xã hội, cộng đồng; (4) Nhu cầu được tôn trọng  (esteem needs) ; (5) Nhu cầu thực hiện được những điều mong ước,( self  actualizing needs)  lý tưởng của mình.

Lý:

Nhu cầu sống thành tập  thể, hội nhóm, dù đoàn thể được tổ chức có quy cũ theo luật lệ hiện hành  (de jure) hay tổ chức theo kết ước, bất thành văn (de facto) cũng phải  theo những ý niệm căn bản của nhân tình thể hiện qua cương thường đạo  nghĩa làm căn bản cho luật lệ hiện hành.

Xã hội, cộng đồng hay đoàn  thể là những tập thể chung sống giữa người và người trên hai bình diện  tình và lý. Muốn sinh hoạt được hữu hiệu, đoàn thể phải được điều hành  hợp tình và hữu lý thể hiện qua các nguyên tắc căn bản được các quốc gia  chấp nhận về vấn đề tổ chức và quản trị hiệp hội và nhân sự hữu trách  phải tuân thủ các nguyên tắc luân lý nghề nghiệp (code of ethics).

Hiện nay tại Hoa Kỳ, cũng  như tại các quốc gia tự do, các đoàn thể xã hội, ái hữu, cộng đồng …  thường được thành lập theo luật hiệp hội bất vụ lợi (not for profit  organization –NPO).  Tuy chi tiết có thể khác nhau, nhưng tổng thể 50  tiểu bang tại Hoa Kỳ có 50 bộ luật riêng về hiệp hội với các nguyên tắc  căn bản tương tự.

Hình thức tổ chức thông  thường theo luật lệ hiện hành, hội viên bầu các vị giám đốc vào Hội Đồng  Quản Trị (Board of Directors). Hội đồng Quản Trị thường có 3 chức năng  chính: Quyết nghị (deliberative), Chấp hành (executive) và Giám sát  (oversight). Cả ba cơ chế, tuy ba mà một, tuy một mà ba, đồng chịu trách  nhiệm về sự thịnh, suy của tổ chức, chứ không phải ba cơ chế biệt lập  không liên hệ với nhau.

Cả ba cơ chế phải cùng  nhau quyết nghị về chính sách, chương trình, kế hoạch và phải hỗ trợ cho  nhau để thực hiện phần vụ của mỗi cơ chế và toàn bộ chương trình đã đề  ra và được chấp thuận.

Khi bầu, hội viên thể hiện  sự tín nhiệm và uỷ thác cho các vị giám đốc nhiệm vụ quản trị và điều  hành hiệp hội gọi chung là trách nhiệm được tín thác (fiduciary duty).

Sự kiện nhận trách nhiệm  được hội viên tín thác đòi hỏi các thành viên hữu trách phải chu toàn  nhiệm vụ qua ba tiêu chuẩn hành sự:

Cần mẫn:  (duty of care): Chăm lo sinh hoạt của tổ chức trong vấn đề hình thành và  cập nhật các văn kiện căn bản; thực thi chính sách, chương trình, phục  vụ tổ chức và thành viên như nhiệm vụ đã được quy định trong nội quy với  tinh thần thận trọng, cần mẫn, tận tình, và biết tiên liệu để tránh sự  bất ổn, phân hóa, gây thiệt hại cho tổ chức và hội viên về tinh thần và  vật chất.

Trung tín (duty of loyalty): Trung thành với bản điều lệ, nội quy để phục vụ hội  viên, bảo vệ uy tín, danh dự và tài sản của tổ chức; không được chiếm  công vi tư, vi phạm nguyên tắc quyền lợi tương phản (conflict of  interest),  không cạnh tranh bất chính (unfair competition) bằng lời  nói, hành động; phải tạo sự tín cần, tôn trọng và hợp tác giữa các đồng  sự, thành viên,  trung thành với danh xưng, tôn chỉ, mục đích.

Tuân phục (duty of obedience): Tuân giữ các nguyên tắc điều hành nội bộ, luật lệ  tiểu bang, liên bang, báo cáo định kỳ về sinh hoạt, tài chính, thuế  khoán, nhật tu, tái ghi danh thường niên giấy phép hoạt động theo luật  định…

Vi phạm các trách vụ nêu  trên thường là nguyên nhân của sự bất tín nhiệm, bãi chức, hay tranh  tụng trong sinh hoạt đoàn thể ái hữu, tôn giáo hay xã hội cộng đồng…

Hy vọng với tinh thần cần,  kiệm, liêm, chính thì mọi sinh hoạt sẽ được chu toàn và hanh thông  trong công tác phục vụ phúc lợi chung của tập thể người Việt cư ngụ tại  hải ngoại.

Đó cũng là ước nguyện chung của tất cả chúng ta vậy.

" Cách vật trí tri, thành tâm, chánh ý, tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ".

Thực hiện được giai đoạn hay giai đoạn đó.

"Toute seuil l est sacré"

Trần Xuân thời

Vài hàng về tác giả:

Tác giả: Tú tài 2 năm  1961 Quốc học Huế, sau đó, theo học ban Cừ nhân và Cao học Văn khoa, Đốc  Sự Quốc gia Hành Chánh và khóa I-68 Võ Khoa Thủ Đức, phục vụ CPVNCH.  Qua Hoa Kỳ năm 1975, tiếp tục theo học ngành Kinh doanh và Luật, phục vụ  công quyền ngành Thuế vụ, nay đã hưu trí từ 2010. Sinh hoạt xã hội, từ  năm 1975 đến nay, lần lượt trong các chức vụ chủ tịch CĐVN Tiểu bang;  chủ tịch CĐVN Hoa Kỳ, chủ tịch HĐQT/ Tổng hội CSVQGHC, và đang là Tổng  Hội Trưởng TH/CSVSQTB/ QLVNCH