(Rất nhiều người trên mạng mở miệng ra là Đế quốc Mỹ, là sen đầm, là kẻ muốn thống trị cả thế giới, vân vân, mây mây...Hãy bình tĩnh lật giở từng trang Lịch sử Hoa Kỳ để hiểu tại sao họ là nước hùng mạnh nhất thế giới chỉ với lịch sử mấy trăm năm, để bỏ qua những định kiến không đáng hầu có thể mở rộng tầm mắt, học tập để đưa Việt Nam vào dòng chảy văn minh chung nhân loại)

————

Lịch sử Hoa Kỳ hay lịch sử nước Mỹ tuy không lâu dài như các quốc gia khác nhưng lại ảnh hưởng rất lớn đến quá trình hình thành thế giới hiện đại.

Từ trước thế kỷ 15, lục địa Châu Mỹ là nơi sinh sống của những bộ tộc da đỏ với lịch sử lâu đời. Họ vốn là người da vàng từ châu Á vượt qua eo biển Bering và vùng Alaska, rồi tràn vào Bắc Mỹ ở kỷ băng hà cuối cùng, khoảng 25.000 năm trước.

1/ Châu Mỹ được khám phá

Vào năm 1492, được sự bảo hộ của Tây Ban Nha, nhà thám hiểm Christopher Colombo đã thành công khám phá ra châu Mỹ hay còn gọi là Tân thế giới. Từ đó các quốc gia châu Âu bắt đầu xâm chiếm lục địa Châu Mỹ.

Mở đầu là Tây Ban Nha, sau đó là những người công giáo bị đàn áp tôn giáo ở Anh di dân sang vùng Bắc Mỹ. Vào thế kỷ 16, Pháp cũng đã đặt chân tới nơi đây và chiếm phần lớn các thuộc địa ở phía Đông Bắc Mỹ, trên một số đảo Caribe và Nam Mỹ.

Đến năm 1763, chiến tranh Bảy Năm bùng phát ở châu Âu, hai nước Anh và Pháp cũng đối đầu nhau tại thuộc địa Bắc Mỹ. Pháp thua trong cuộc chiến nên phải nhượng bộ Canada cho Anh.

Tuy nhiên để bù đắp tổn thất của chiến tranh, Anh buộc phải áp đặt tô thuế cao lên vùng thuộc địa. Năm 1775, các thuộc nghĩa bắt đầu nổi loạn chống lại sự cai trị của người Anh.

Ngày 4/7/1776, các thuộc địa tuyên bố độc lập khỏi Vương quốc Anh bằng một văn kiện do Thomas Jeffeson viết ra, hợp Chủng Quốc Hoa Kỳ ra đời.

2/ Hợp chủng quốc Hoa Kỳ (Mỹ) ra đời

Năm 1783, tướng George Washington lãnh đạo phe cách mạng giải phóng nước Mỹ và đánh bại Anh nhờ sự ủng hộ về tài chính và quân sự từ Pháp. Hoa Kỳ trở thành 1 quốc gia độc lập. Năm 1789, tổng tư lệnh Lục Quân George Washington được lựa chọn làm Tổng thống đầu tiên.

Từ năm 1800, những người láng giềng của Hoa Kỳ có sự biến động lớn khi Tây Ban Nha nhượng lại vùng Louisiana cho nước Pháp. Pháp tham vọng quay trở lại và thành lập một đế chế Pháp tại đây. Thế nhưng không lâu sau đó, Pháp bị cuốn vào cuộc chiến tranh Napoleon với các nước châu Âu.

Đến năm 1803, Tổng thống Hoa Kỳ là Thomas Jeffeson đã mua lãnh thổ Louisiana từ Pháp gia tăng diện tích của Hoa Kỳ lên gấp đôi.

Năm 1812, Hoa Kỳ lần thứ hai cũng là lần cuối cùng chiến tranh với Anh quốc trong chiến cuộc người Anh liên kết với người da đỏ bản địa chống lại những người định cư ở miền Tây Hoa Kỳ. Cuộc chiến cam go đến mức, có lúc Anh đã đột kích và đốt cháy thủ đô Washington nhưng cuối cùng người Mỹ cũng giành được thắng lợi.

Công ước Anh – Mỹ năm 1818 đã phân chia biên giới Hoa Kỳ – Canada theo vĩ tuyến 49 và sau này khi mà lãnh thổ của Hoa Kỳ đã kéo dài đến miền Tây thì vĩ tuyến 49 cũng được dùng làm ranh giới phân chia biên giới hai nước và xứ Oregon.

Chiến thắng trong chiến tranh với người Anh, biên giới Tây và Bắc Mỹ được phân định rõ ràng, các vùng đất còn lại của người da đỏ bản địa bị sát nhập vĩnh viễn và mua được liliana rộng lớn đã thúc đầy làn sóng di cư khai phá các vùng đất mới của người Mỹ. Việc này cũng dẫn đến những xung đột với Tây Ban Nha, một đồng minh cũ của Hoa Kỳ.

Sau những nỗ lực đàm phán để giải quyết những tranh chấp lãnh thổ, năm 1819, Hoa Kỳ và Tây Ban Nha ký với nhau hiệp ước Adam 1819. Tây Ban Nha đang khó khăn đồng ý nhượng lại Florida và xứ Oregon cho Hoa Kỳ, đổi lại Hoa Kỳ phải trả 5 triệu Đôla và chấm dứt chiến tranh.

Tại phía Nam, Mexico tuyên bố độc lập, tách khỏi Tây Ban Nha. Cả hai quốc gia này đều là các quốc gia của những người châu Âu di cư giành độc lập khỏi Anh và Tây Ban Nha.

Sau khi tạo dựng lên quốc gia riêng, cả hai trỗi dậy mạnh mẽ, đã dẫn đến một cuộc chiến tranh sống còn và người chiến thắng sẽ trở thành thế lực kiểm soát toàn bộ Bắc Mỹ nói riêng và toàn bộ châu Mỹ nói chung.

Texas trở thành nơi phân định lịch sử ấy, sau khi rất nhiều người dân Hoa Kỳ di dân sang vùng Texas lật đổ quân đội Mexico thành lập Cộng hòa Texas.

Năm 1845, Hoa Kì sát nhập với Cộng Hòa Texas dưới sự đề nghị từ họ, điều này làm nổ ra chiến tranh giữa Hoa Kỳ và Mexico.

Quân đội Hoa Kỳ đã đánh bại và chiếm được thủ đô của Mexico. Cuối cùng, Mexico phải ký kết hiệp ước hòa bình và công nhận California là một phần lãnh thổ của Hoa Kỳ.

3/ Nội chiến Hoa Kỳ

Sau khi mở rộng lãnh thổ, công nghiệp hóa dựa trên kỹ thuật, phương tiện vận tải, kênh đào, đường sắt phát triển ra mạnh mẽ. Tuy nhiên vẫn còn tồn tại sự đối lập giữa vùng phía Nam tán thành chế độ nô lệ và phía bắc phản đối chế độ nô lệ.

Trong cuộc bầu cử năm 1860, Đảng Cộng hòa do giới tư sản công nghiệp hậu thuẫn với ứng cử viên Abraham Lincoln đã đắc cử Tổng thống.

Sự thắng lợi của Đảng Cộng hòa với chủ trương bãi bỏ chế độ nô lệ làm cho chủ nô và các bang miền Nam bất bình. Họ tuyên bố tách khỏi Liên bang và thành lập Liên bang miền Nam Hoa Kỳ.

Mâu thuẫn giữa Đảng Cộng Hòa và các bang miền Nam về chủ trương bãi bỏ chế độ nô lệ đã dẫn đến nội chiến Hoa Kỳ diễn ra từ năm 1861 đến năm 1865.

Sau 4 năm chiến tranh đẫm máu, phe miền Bắc dưới sự lãnh đạo của Tổng thống Lincoln và Tướng Ulysses S. Grant đánh bại phe miền Nam với sự chỉ huy của Tướng Robert E. Lee. Liên bang được bảo tồn, miền Nam trở nên suy kiệt. Hoa Kỳ chấm dứt chủ nghĩa nô lệ.

Sau chiến tranh, Hoa Kỳ thực hiện tái thiết đất nước đồng thời năm 1867, Nga bán lại vùng Alaska cho Hoa Kỳ với giá rẻ mạt. Hoa Kỳ đã ép Nhật Bản mở cửa đất nước đồng thời sát nhập quần đảo Hawaii.

Năm 1898, Hoa Kỳ khởi xướng chiến tranh với Tây Ban Nha và giành được quần đảo Philippines, Puerto Rico và Guam tại Cuba sau Hiệp định Paris.

Hoa Kỳ trở thành cường quốc công nghiệp hàng đầu thế giới ngay ngưỡng cửa của thế kỷ 20 vì sự bùng nổ của giới doanh nghiệp tư nhân tại miền Bắc và làn sóng di dân mới đến của hàng triệu công nhân và nông dân từ châu Âu.

Sự bất mãn của giới trung lưu đối với các vấn đề như tham nhũng, sự kém hiệu quả và nền chính trị truyền thống đã kích thích thành một phong trào cấp tiến từ thập niên 1890 đến thập niên 1920. Phong trào này đã gây áp lực đòi cải cách, cho phép phụ nữ bầu phiếu và cấm rượu cồn.

4/ Chiến tranh thế giới thứ nhất

Trong năm 1914, chiến tranh thế giới thứ nhất nổ ra. Lúc đầu, Hoa Kỳ giữ thái độ trung lập trong cuộc chiến, lợi dụng chiến tranh để bán vũ khí cho cả hai phe.

Đến năm 1917, sự kiện bức điện báo Zimmermann do Bộ trưởng ngoại giao Đức Arthur Zimmerman gửi Đại sứ Đức tại Mexico yêu cầu tiến hành việc thành lập quan hệ đồng minh giữa Đức và Mexico nhằm chống lại Hoa Kỳ và giúp Mexico lấy lại khác vùng lãnh thổ đã bị mất trước đây tại New Mexico, Texas và Arizona đã làm dư luận Hoa Kỳ hết kiên nhẫn. Họ đòi chính phủ tham chiến chống Đức.

Hoa Kỳ viện cớ tàu ngầm của Đức vi phạm quyền tự do thương mại trên biển, tấn công cả tàu buôn của Mỹ để tham chiến và đã mang về chiến thắng cho phe hiệp ước Anh – Pháp – Nga. Là một nước thắng trận, Hoa Kỳ phát triển thịnh vượng những năm sau đó.

Năm 1929, sự kiện thị trường chứng khoán Phố Wall sụp đổ đánh dấu sự khởi đầu của một cuộc đại khủng hoảng trên toàn thế giới kéo dài cả thập niên.

Đảng viên Dân chủ Franklin D. Roosevelt trở thành Tổng thống và thực hiện các chương trình cứu tế, tái thiết, cải cách, gọi chung là New Deals, định hình nên chủ nghĩa tự do Hoa Kỳ hiện đại.

5/ Chiến tranh thế giới thứ 2

Năm 1939, chiến tranh thế giới lại nổ ra lần thứ hai. Hoa Kỳ tuy đang là một quốc gia trung lập nhưng cũng không ngần ngại phản đối hành động xâm lược châu Á của phát xít Nhật. Họ bắt đầu áp đặt lệnh cấm vận thương mại dầu và thép đến nước Nhật.

Ngày 7/12/1941, quân Nhật đã đáp trả bằng việc tấn công bất ngờ vào Trân Châu Cảng gây ra thiệt hại lớn cho Hải quân Hoa Kỳ ở Thái Bình Dương. Hoa Kỳ nhập cuộc vào chiến tranh thế giới thứ 2 bên cạnh phe đồng minh, giúp đánh bại Đức Quốc xã tại châu Âu và Đế Quốc Nhật Bản tại Viễn Đông.

Tháng 9/1945, Thế chiến thứ 2 kết thúc sau khi Mỹ ném 2 quả bom nguyên tử xuống Nhật Bản.

Ngày 25/4/1945, tại San Francisco, Hoa Kỳ Cùng với 50 quốc gia đã thành lập ra Liên hợp quốc, là một trong những tổ chức lớn và quan trọng bậc nhất trong việc duy trì hòa bình, an ninh thế giới, thúc đẩy mối quan hệ hợp tác giữa các nước cho đến tận ngày nay.

Hoa Kỳ và Liên Xô nổi lên thành 2 siêu cường đối nghịch nhau sau chiến tranh thế giới thứ 2 và khởi động một cuộc chiến tranh lạnh, đối đầu nhau gián tiếp trong cuộc đua vũ trang và chạy đua vào không gian.

Chính sách ngoại giao của Hoa Kỳ trong thời kỳ chiến tranh lạnh được xây dựng quanh việc bao vây chủ nghĩa cộng sản. Hoa Kỳ tham dự vào các cuộc chiến tại Triều Tiên và Việt Nam để đạt được mục đích này nhưng đều thất bại.

Chiến tranh lạnh kết thúc khi Xô Viết tan rã vào năm 1991, Hoa Kỳ là siêu cường duy nhất còn lại.

6/ Hoa Kỳ sau thế kỷ 20

Khi thế kỷ 21 bắt đầu, xung đột quốc tế có tâm điểm quanh Trung Đông và lên đỉnh điểm theo sau vụ tấn công ngày 11/9/2001. Hoa Kỳ bị tấn công khủng bố khi 19 tên cướp máy bay thuộc nhóm chiến binh hồi giáo Al-Qaeda cầm lái 4 máy bay hành khách và cố tình đâm vào 2 tòa tháp của trung tâm thương mại thế giới và Ngũ Giác Đài, giết chết gần 3.000 người, đa số là dân sự để trả đũa.

Ngày 20/9, Tổng thống George W. Bush đã tuyên bố một cuộc chiến tranh chống khủng bố.

Ngày 7/10/2001, Hoa Kỳ và NATO chiếm Afghanistan lật đổ chế độ Taliban vì đã cung cấp nơi ẩn nấp cho nhóm chiến binh hồi giáo Al-Qaeda và lãnh tụ của chúng là Osama Bin Laden.

Năm 2003, Hoa Kỳ mở một cuộc tấn công Iraq, dẫn đến sự sụp đổ của chính phủ Iraq và sau cùng là việc bắt giữ Saddam Hussein.

Các lý do giải trình của chính phủ George W. Bush về việc chiếm Iraq gồm có truyền bá dân chủ, loại bỏ vũ khí hủy diệt hàng loạt và giải phóng nhân dân Iraq.

Tuy có một số thành công ban đầu nhưng cuộc chiến tranh Iraq kéo dài đã châm ngòi cho các cuộc phản đối quốc tế và nhiều người Mỹ bắt đầu đặt câu hỏi về cuộc chiến này.

Năm 2007, sau nhiều năm bạo động gây ra bởi phiến quân Iraq, Tổng thống George W. Bush triển khai chiến lược tăng cường lực lượng nhưng tình hình vẫn không thể nào đi vào ổn định.

Năm 2008, Tổng thống George W. Bush mất dần ý sự ủng hộ vì chiến tranh Iraq cùng cuộc khủng hoảng tài chính 2008. Barack Obama đã đắc cử Tổng thống Mỹ, Tổng thống người gốc Phi đầu tiên của Hoa Kỳ.

Sau bầu cử, Obama miễn cưỡng tăng cường lực lượng thêm 20.000 Quân đến Iraq.

Đến ngày 15/12/2011, cuộc chiến được chính thức tuyên bố kết thúc và các binh sĩ cuối cùng rời khỏi Iraq. Cùng lúc đó, Obama gia tăng tầm ảnh hưởng của Mỹ tại Afghanistan, bắt đầu một chiến lược tăng cường lực lượng, thêm tới 30.000 quân.

Tuy nhiên vào ngày 30/8/2021, dưới thời của Tổng thống Joe Biden, Mỹ cũng đã hoàn tất việc rút quân khỏi Afghanistan, chấm dứt 20 năm chiến tranh với đỉnh điểm là sự trở lại của lực lượng Taliban.

7/ Hoa Kỳ ngày nay

Hoa Kỳ (United States– US), hay còn được gọi là Mỹ (America).

Tên chính thức: Hợp chúng quốc Hoa Kỳ (United States of America – USA)

Thủ đô: Washington, D.C.

Ngôn ngữ quốc gia: Tiếng Anh

Tôn giáo chính: 65% Cơ Đốc giáo, 28% Không tôn giáo, 6% Khác, 1% Không rõ

Tên dân cư: Người Mỹ

Diện tích: 9.834.000 km2 (toàn bộ)

Dân số: 331.449.281 (2020)

GDP (danh nghĩa): 22,94 nghìn tỷ USD (2020)

Thu nhập bình quân đầu người (danh nghĩa): 69.375 USD (2020)

Đơn vị tiền tệ: đô la Mỹ ($) (USD)

Hiện nay, Hoa Kỳ có 50 tiểu bang và 5 khu hành chính trực thuộc, gồm thủ đô Washington D.C, Samoa, Guam, Virgin Islands và Puerto Rico. Vì thế quốc kỳ của Hoa Kỳ hiện nay có 50 ngôi sao đại diện cho 50 tiểu bang và 13 vạch trắng và đỏ tượng trưng cho 13 thuộc địa Anh đã tuyên bố độc lập trong lịch sử và trở thành 13 tiểu bang đầu tiên của nước này.

Hoa Kỳ được biết đến là một siêu cường quốc tế về kinh tế, quân sự lớn nhất thế giới. Dấu ấn văn hóa bao trùm cả thế giới, là thành viên của hầu hết các tổ chức toàn cầu lớn và đóng một vai trò quan trọng trên trường quốc tế như NATO và Liên Hợp Quốc.

Hoa Kỳ là quốc gia đầu tiên trên thế giới thành công trong việc đưa con người đặt chân tới mặt trăng, cũng như sở hữu vũ khí hạt nhân, là một trong năm thành viên lịch sử của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc...

Bài của Võ Khắc Ái